یک هیدروکربن آروماتیکی که به صورت مایع بی رنگ، اشتعال پذیر و کمی به حالت چرب مانند با بوی شبیه به ترکیبات آروماتیکی است، زایلن (xylene) نام دارد. این ترکیب به صورت ایزومرهای 3 گانه است که در حلقه آروماتیکی آن دو تا اتم هیدروژن با دو گروه متیل در سه موقعیت اورتو، متا و پارا جایگزین شده است. این ماده یکی از با ارزش ترین موادی است که در مقیاس صنعتی بسیار ارزشمند و پرکاربرد است. به مخلوط ایزومرهای این ماده به طور دقیق تر زایلن گفته می شود.بنابراین زایلن در واقع مخلوط ایزومرهای زایلن به همراه اتیل بنزن است. این ماده در آب امتزاج ناپذیر بوده و در اتانول و در اتیل اتر به هر میزانی محلول و امتزاج پذیر است. این ترکیب با نام زایلول یا دی متیل بنزن نیز شناخته شده است.
خرید زایلن
برای خرید جزئی زایلن و انواع حلال های شیمیایی با کیفیت بالا و قیمت مناسب با مشاوران ما در شیمی استور تماس بگیرید.
زایلن چیست؟
زایلن یک ترکیب آروماتیک با بوی تند با فرمول مولکولی C8H10 است. گروه های متیل در حلقه آروماتیک در 3 موقعیت اورتو، متا و پارا با اتم های هیدروژن جایگزین شده و به صورت ایزومرهای سه گانه است. این ماده به صورت مایع بی رنگ، به شدت اشتعال پذیر و با حالت روغنی شکل است. این ترکیب در آب امتزاج ناپذیر بوده و در حلال هایی مانند اتانول و دی اتیل اتر براحتی و به هر میزانی امتزاج پذیر است. بسته به نوع ایزومرهای آن، خواص فیزیکی متفاوتی دارند. نقطه ذوب این ترکیب از 47.87- تا 13.26 درجه سانتیگراد متغیر است. نوع پارا زایلن این ماده نقطه ذوب بالاتری نسبت به ایزومرهای دیگر آن دارد. این ماده را می توان منبع خوبی برای ان هگزان نیز دانست؛ برای خرید ان هگزان با قیمت مناسب و کیفیت عالی با کارشناسان ما در شیمی استور تماس بگیرید.
مشخصات فیزیکی و شیمیایی
| ساختار |  |
| فرمول شیمیایی | 2(CH3)C6H4 |
| cas no | 1330-20-7 |
| وزن مولکولی | 106.16 g/mol |
| دانسیته | 1.044 g/ml |
| نقطه ذوب | 47.87- تا 13.26 درجه سانتیگراد |
| نقطه جوش | 138.50ºC |
| حلالیت | امتزاج ناپذیر در آب، امتزاج پذیر بسیار بالا در اتانول و دی اتیل اتر |
روش تولید زایلن
این ماده به صورت صنعتی از متیلاسیون تولوئن در حضور متانول تهیه می شود که طی این فرآیند زایلن (مخلوط ایزومرهای آن و اتیل بنزن) و محصول جانبی آب است که معادله واکنش آن به صورت زیر است:
CH3C6H5 + CH3OH → (CH3)2C6H4 + H2O
از روش های دیگر تهیه این ترکیب، متیلاسیون بنزن در حضور متیل کلرید و کاتالیزور فریدل کرافتس (آلومینیوم کلرید) است. این فرآیند با استفاده از کاتالیزورهای ریفرمینگ و روش های پیرولیز انجام می شود. طی این روش صنعتی، مخلوطی از ایزومرهای متا-زایلن (%65-40) و ارتو-زایلن و پارا-زایلن (%20) و اتیل بنزن تولید می شود. با تغییر نسبت ایزومرها می توان مقادیر ایزومرهای آن را تغییر داد. کاتالیزور ریفرمینگ مورد استفاده در این فرآیند از جنس زئولیت است.
کاربردهای زایلن
این ترکیب دارای کاربردهای بسیار زیادی در صنعت است و کاربردهای آن بسیار گسترده است. در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد:
تهیه ترفتالیک اسید و مشتقات مربوطه
پارا-زایلن اصلی ترین پیش ماده برای تهیه ترفتالیک اسید و دی متیل ترفتالات است. هر دو مونومر از اصلی ترین مواد مورد استفاده در ساخت بطری های پلاستیکی پلی اتیلن ترفتالات (PET) و لباس های پلی استری است.
متا-زایلن نیز یک پیش ماده اساسی برای تهیه فتالیک انیدرید است که از آن برای ساخت پلاستیک های از جنس وینیل کلرید و رزین های پلی استری استفاده می شود.
به عنوان حلال در فرآیندهای صنعتی
این ترکیب به عنوان حلال در صنایع چاپ، چرم سازی و لاستیک سازی استفاده می شود. همچنین از این ماده در تهیه رنگ ها و لاک های نازک کننده، جایگزین مناسبی برای تولوئن که در آن خشک شدن آهسته تر مورد نظر بوده استفاده کرد.
به عنوان عامل براق کننده و سفید کننده
در صنعت فولاد، ویفرهای سیلیکونی و مدارهای مجتمع برای تمیزکاری و محافظت از آن ها استفاده می شود.
دندان پزشکی
این ماده را می توان برای حل کردن گوتاپرکا، ماده ای که برای درمان ریشه دندان (درمان کانال ریشه دندان) کاربرد دارد، استفاده کرد.
صنعت نفت
این ماده یکی از اصلی ترین حلال های دسته پارافین است که در صنعت نفت برای جلوگیری از مسدود شدن کانال های لوله کشی به همراه موم پارافین استفاده می شود. برای خرید پارافین مایع با کارشناسان ما در شیمی استور تماس بگیرید.
کاربردهای دیگر
سایر کاربردهای این ترکیب شامل:
- برای تهیه فتالیک استر به عنوان نرم کننده
- به منظور تهیه مشتقات ایزوفتالیک اسید به عنوان رزین های آلکیدی
- برای تهیه ترفتالیک اسید برای تهیه ظروف پلاستیکی
- به عنوان پاک کننده در بافت شناسی
- حلال برای حذف روغن های غوطه ور شده
همچنین به عنوان عامل خنک کننده سیستم های واکنش به همراه یخ خشک مورد استفاده قرار می گیرد.
خطرات:
این ماده یک ترکیب اشتعال پذیر است و در مقادیر کم، اثر سمی آن از داخل بدن انسان به صورت متیل بنزوئیک اسید و هیدروکسیل شدن به هیدروکسیلن دفع می شود. خاصیت سمی و خطرناک بودن آن در اثر استنشاق بخارات این ترکیب ناشی می شود. سردرد، سرگیجه، اسهال و حالت تهوع از از شایع ترین اثرات جانبی این ماده است. با قرار گرفتن در معرض 200 ppm فرد ممکن است حالت تهوع یا سردرد را تجربه می کند. در مقادیر بالاتر میزان سمیت بیشتر شده و موجب اثراتی شامل ضعف عضلانی، سرگیجه، استفراغ، تهوع و کندی حرکات عضلات می شود. سیستم عصب مرکزی، اصلی ترین مرکز تحت تاثیر استنشاق بخارات است.
عوارض جانبی:
در کوتاه مدت این ماده عوارض جانبی چندانی ندارد و تمامی عوارض آن برگشت پذیر است. با قرار گرفتن در طولانی مدت منجر به سردرد، تحریک پذیری، افسردگی، بی خوابی، بی قراری، خستگی مفرط، لرزش، کاهش شنوایی، اختلال در تمرکز و از دست دادن حافظه کوتاه مدت شود. در این شرایط عوارض ایجاد شده خطرناک و بسیا ر مضر است و به سندروم حلال آلی شناخته می شود. این ماده همچنین یک محرک پوستی بسیار قوی بوده که به سرعت چربی روی پوست را خشک کرده و در نتیجه منجر به افزایش نفوذ پذیری سایر ترکیبات شیمیایی به داخل پوست می شود. بنابراین برای جلوگیری از مشکلات بهداشتی و آسیب های تنفسی، در حین کار استفاده از دستکش های نیتریل مخصوص به همراه ماسک های سه لایه و تنفسی به طور جدی توصیه می شود.
MSDS و نکات ایمنی:
زایلن مایعی آتش زا و خطرناک است، پیش از کار با آن نکات ایمنی را مطالعه کنید.
- در زمان کار از لباس، عینک و دستکش محافظ استفاده کنید.
- از خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن هنگام کار بپرهیزید.
- بلع این ماده سمی و مضر است، پس از بلع سعی نکنید با استفراغ آن را خارج کنید.
- استنشاق این ماده نیز سمی و مضر است. پس از آن از محیط کار خارج شده و هوای تازه استشمام کنید.
- تماس این ماده با پوست باعث تحریک آن می شود. پس از تماس لباس های آلوده را تعویض و آن ناحیه را با آب و صابون بشویید.
- برخورد این ماده باعث آسیب جدی به چشم ها می شود. پس از آن اگر لنز تماسی دارید آن ا خارج کنید و برای 15 دقیقه چشم آسیب دیده را با آب بشویید.
- این ترکیب سمی را در محیط زیست رها نکنید.
- در محیط باز یا دارای تهویه با آن کار کنید.
- برای خاموش کردن آتش ناشی از آن از مواد شیمیایی خشک و کف استفاده کنید.
با رعایت نکات ایمنی، خطرات ناشی از کار با این ماده ی شیمیایی را کنترل کنید.
جمع بندی:
زایلن یک هیدروکربن آروماتیک با فرمول شیمیایی C8H10 به صورت مایع بی رنگ و بسیار قابل اشتعال است. این ماده در دسته ی حلال های شیمیایی قرار می گیرد و کاربردهای بسیاری در صنایع مختلف از جمله نفت و دندان پزشکی دارد. برای خرید زایلن با قیمت مناسب با کارشناسان ما در واحد فروش تماس بگیرید.
سوالات متداول:
مقدار ضریب شکست زایلن چقدر است؟
ضریب شکست این ماده برابر با 1.49582 است.
انواع زایلن کدامند؟
سه شکل از این ماده وجود دارد که در آن گروه های متیل روی حلقه بنزن با یکدیگر متفاوت هستند و شامل متا، ارتو و پارا هستند.
چرا زایلن برای انسان ها سمی است؟
بخارات این ماده باعث تحریک دستگاه تنفسی می شود. همچنین دوزهای بالا از آن باعث تجمع مایع در ریه ها، ایست تنفسی و مرگ شود؛ از این رو برای انسان ها ترکیبی سمی محسوب می شود.
شرایط نگهداری زایلن چگونه است؟
محیط نگهداری این ماده در مکان خشک و خنک و به دور از مواد اشتعال زا است. بعد از هر بار مصرف درب آن کاملا بسته بوده و حدالامکان در زیر هود با آن کار شود.
رحمانی –
سلام، آیا می توان زایلن را از طریق سینک دور ریخت؟
شیلا عقیلی –
با سلام، حلال هایی مانند زایلن، تولوئن و تینر رنگ ترکیبات سمی و خطرناکی هستند که نباید آنها را از طریق سینک دور ریخت؛ زیرا در صورت نشت به محیط زیست می توانند عوارض جانبی بسیاری را به دنبال داشته باشند.