یک ترکیب اسیدی و شیمیایی با فرمول H2O2 که به علت خاصیت اکسید کنندگی به عنوان سفید کننده، اکسید کننده در واکنش های شیمیایی و ضد عفونی کننده مورد استفاده قرار می گیرد، آب اکسیژنه (hydrogen peroxide) نام دارد. این ترکیب با نام های دیگر شامل اکسیدانیل، پرهیدروکسیک اسید و دی هیدروژن دی اکسید، در غلظت های پایین تر برای مصارف آب آشامیدنی و موارد مشابه کاربرد و در غلظت های بالاتر برای مصارف صنعتی کاربرد دارد. این ترکیب یکی از ساده ترین انواع پراکسیدها و جزو ترکیبات منفجره است.
آب اکسیژنه چیست؟
این ترکیب در حالت کاملا خالص به صورت مایع آبی کم رنگ و اندکی از آب ویسکوز تر است. در دمای اتاق به صورت مایع بی‌رنگ با بوی نسبتا تند و طعم تلخ و در حالت خالص در دمای پایین (11- درجه سانتیگراد) به شکل جامد کریستالی است. محلول در آب و اتر بوده و در تماس با حلال‌های آلی به آب و اکسیژن تجزیه می‌شود. جالب است بدانید به‌طور طبیعی مقدار ناچیزی پراکسید هیدروژن به شکل گازی در هوا موجود است. هنگامی که در معرض نور قرار می گیرد به آرامی و در حضور ترکیبات آلی یا واکنشی به سرعت تجزیه می شود. معمولاً همراه با یک تثبیت کننده در یک محلول اسیدی ضعیف در یک بطری تیره ذخیره می شود تا نور را مسدود کند. پراکسید هیدروژن در سیستم های بیولوژیکی از جمله بدن انسان یافت می شود. آنزیم هایی که از پراکسید هیدروژن استفاده یا تجزیه می کنند به عنوان پراکسیداز طبقه بندی می شوند.
خرید آب اکسیژنه ۳۵٪
برای خرید آب اکسیژنه با خلوص 35 درصد و انواع مواد شیمیایی از شیمی استور با کیفیت بالا و قیمت مناسب با مشاوران مجرب ما در شیمی استور تماس بگیرید.
ویژگی آب اکسیژنه چیست؟
در جدول زیر برخی از ویژگی های این ماده را مشاهده می کنید.
| فرمول مولکولی | H2O2 |
| cas no | 7722-84-1 |
| جرم مولکولی | 34.015 g/mol |
| شکل ظاهری | مایع بی‌رنگ |
| نقطه ذوب | 0.43ºC- |
| نقطه جوش | 150ºC |
| چگالی | 1.11 g/cm3 |
تولید آب اکسیژنه
از روش‌های مختلفی جهت تولید آب اکسیژنه استفاده می‌شود:
یکی از این روش ها استفاده از فرآیند آنتراکینون است. این فرآیند با کاهش آنتراکینون به آنترا هیدروکینون مربوطه آغاز می شود. این فرآیند به کمک هیدروژن و در حضور پالادیوم به عنوان کاتالیزور انجام می شود. در حضور اکسیژن، آنتراهیدروکینون درگیر واکنش اتوکسیداسیون می شود. اتم های هیدروژن حساس گروه های هیدروکسی به مولکول اکسیژن منتقل می شوند تا پراکسید هیدروژن تولید کنند و آنتراکینون را بازسازی کنند.
روش بعدی واکنش پراکسید باریم هیدراته با یک اسید که محصول آن هیدروژن پراکسید و نمک مربوطه است.
واکنش های هیدروژن پراکسید
تجزیه پراکسید هیدروژن واکنشی گرماده بوده و این ترکیب به دلیل ناپایدار بودن به اکسیژن و آب تبدیل می‌شود. اگرچه غیرقابل اشتعال است، اما به‌عنوان یک عامل اکسید کننده قوی می‌تواند در تماس با مواد آلی باعث احتراق خود به خودی شود. این ترکیب به شکل غلیظ خالص در حدود 150 درجه سانتیگراد می‌جوشد. اما در چنین دمایی به‌صورت واکنشی انفجاری تجزیه حرارتی می‌شود. به همین علت معمولا آن را به صورت آبی ذخیره می‌کنند. محلول پراکسید هیدروژن با غلظت 8 درصد و بالاتر برای پوست خورنده است. گریدهای تجاری عمده محلول های آبی حاوی 35، 50، 70 یا 90 درصد پراکسید هیدروژن و مقادیر کمی از تثبیت کننده ها (اغلب نمک های قلع و فسفات ها) جهت جلوگیری از تجزیه هستند.
واکنش اکسایش
پراکسید هیدروژن در دمای بالا و یا در حضور مواد مختلف، به ویژه نمک‌های فلزاتی مانند آهن، مس، منگنز، نیکل یا کروم به آب و اکسیژن تجزیه می شود. H2O2 یک عامل اکسنده بسیار قدرتمند است. یک اتم اکسیژن را رها می کند و آب را به عنوان محصول جانبی تشکیل می دهد.
PbS + 4H2O2 → PbSO4 + 4H2O
واکنش کاهش
همچنین پراکسید هیدروژن در حضور اکسید کننده های قوی‌تر از خود کاهش می‌یابد.
HOCl + H2O2 → H3O + Cl + O2
کاربرد آب اکسیژنه
در ادامه کاربردهای این ماده را در طیف وسیعی از صنایع بررسی خواهیم کرد.
سنتزهای شیمیایی
پراکسید هیدروژن به دلیل وزن مولکولی پایین عامل اکسنده قدرتمندتری نسبت به پرمنگنات پتاسیم یا دی کرومات است. همچنین در تولید دی اتیل هیدروکسی آمین یا همان دها (خرید دها) نقش دارد.
ضدعفونی کننده
این ماده ترکیبی مفید و فعال در برابر طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها شامل باکتری ها، مخمرها، قارچ ها و ویروس هاست. 0.5% از این ماده می تواند در عرض یک دقیقه باکتری ها و در 5 دقیقه فعالیت قارچ ها را از بین ببرد؛ به همین دلیل به عنوان عامل ضدعفونی کننده می توان از آن بهره برد. البته این ماده با آب ژاول متاوت است و نباید آنها را با یکدیگر یکی دانست.
بسته بندی‌های ضدعفونی شده
پراکسید هیدروژن معرفی بسیار ایمن از نظر میکروبیولوژیکی است که به عنوان یک عامل استریل کننده برای مناطق استریل داخلی ماشین های تولیدی و سطح مواد بسته بندی که در تماس با مواد غذایی خواهد بود استفاده می شود.
آب اکسیژنه در لوازم آرایشی و پزشکی
پراکسید هیدروژن به دلیل اکسید کنندگی در زمینه های آرایشی و بهداشتی و پزشکی به عنوان ضد عفونی کننده و سفید کننده استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در لوازم آرایشی، به عنوان یک عامل ضد میکروبی در هنگام رنگ کردن اکسیداتیو مو کاربرد داشته، در حالی که در پزشکی با اکسیژن رسانی به لکه ها، سفیدی دندان ها را افزایش می دهد.
صنعت الکترونیک
پراکسید هیدروژن در این زمینه به عنوان یک عامل اکسید کننده و پاک کننده استفاده می شود. در فرآیند تولید برد مدارهای چاپی از پراکسید هیدروژن به عنوان نقش‌افکن (etchant) استفاده می شود. در فرآیند تولید نیمه هادی ها از پراکسید هیدروژن با درجه الکترونیک با کیفیت بالا به عنوان یک عامل اکسید کننده و تمیز کننده استفاده می شود.
محیط زیست
پراکسید هیدروژن به دلیل سازگاری با محیط زیست در فرآیندهای مختلف مرتبط با محیط زیست کاربرد فراوانی دارد. از جمله آنها می‌توان به استفاده از آن در فرآیندهای تکنولوژیکی جهت کاهش اثرات منفی محیطی و همچنین استفاده از رادیکال‌های هیدروکسیل در تجزیه مواد سمی اشاره کرد.
فرآوری مواد غذایی
در صنعت فرآوری مواد غذایی، از پراکسید هیدروژن جهت سفید کردن روغن‌های طبیعی، قندهای طبیعی، موم ها، نشاسته و صمغ ها و غیره استفاده می‌شود.
معدن
در این صنعت پراکسید هیدروژن به‌عنوان منبع اکسیژن و عامل اکسنده در فرآیندهایی مانند تولید اورانیوم، طلا، کنستانتره‌ها و شستشوی سنگ معدن کاربرد فراوانی دارد.
صنعت خمیر و کاغذ
در این صنعت به عنوان یک ماده سفید کننده همه کاره استفاده می شود.
صنعت نساجی
پراکسید هیدروژن عامل سفید کننده اصلی در پردازش الیاف طبیعی و مصنوعی است که شامل پشم، کتان، پنبه، ابریشم و ابریشم مصنوعی است.
این به الیاف درجه بالایی از روشنایی می دهد و در عین حال خواص مکانیکی آنها را حفظ می کند.
صنعت حمل و نقل
از پراکسید هیدروژن با غلظت بالا به‌عنوان جزئی از پیشران در سیستم‌های تک و دو پیشرانه و در وسایل نقلیه پرتابی استفاده می‌شود.
کشاورزی
پراکسید هیدروژن در محصولات ضدعفونی کننده برای کنترل آفات میکروبی، باکتری ها و قارچ هایی که باعث بیماری های جدی گیاهی می شوند جلوگیری و کنترل می کند.
صنعت دام و طیور
برای استفاده به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده موضعی و پاک کننده برای بریدگی های جزئی، خراشیدگی و زخم در گاو، اسب، گوسفند، خوک، سگ و گربه استفاده می شود.
صنعت نفت و گاز
پراکسید هیدروژن برای کاهش BOD و COD در فاضلاب پالایشگاه ها استفاده می شود. از کاربرد های این ماده تامین اکسیژن محلول تکمیلی (DO) هنگامی که سیستم های تصفیه بیولوژیکی بار اضافی یا خرابی تجهیزات را تجربه می کنند.
مزایا و مضرات آب اکسیژنه
این ماده نیز مانند هر ماده ی شیمیایی دیگری مزایا و معایبی دارد که در ادامه بررسی می کنیم.
مزایا
از مزایای آن می توان به فعالیت ضد میکروبی قوی و گسترده، انعطاف پذیری در استفاده و مشخصات ایمنی آن در مقایسه با سایر میکروب کش ها اشاره کرد. بر خلاف سایر مواد شیمیایی، پراکسید هیدروژن باقیمانده یا گاز تولید نمی کند. ایمنی به غلظت اعمال شده بستگی دارد، زیرا پراکسید هیدروژن کاملاً محلول در آب است.
مضرات
معایب پراکسید هیدروژن عبارتند از: این یک اکسید کننده بسیار قوی است و می تواند با بسیاری از مواد شیمیایی واکنش دهد. در تماس با چشم باعث سوزش می شود. پراکسید هیدروژن به آرامی به آب و اکسیژن تجزیه می شود. افزایش دما و وجود آلودگی ها این فرآیند را افزایش می دهد. این ماده در تماس با اسید فرمیک به شدت واکنش می دهد و منفجر می شود.
MSDS و نکات ایمنی:
این ماده ترکیبی خطرناک و خورنده است و باید پیش از کار با آن نکات ایمنی را مطالعه کنید.
- در زمان کار از لباس، دستکش و عینک محافظ استفاده کنید.
- در صورت تماس با پوست باعث تحریک آن می شود؛ پس از تماس با پوست، آن ناحیه را با آب فراوان بشویید.
- در صورت تماس با چشم ها می تواند آسیب جدی به آنها وارد کند و یا حتی باعث کوری شود، اگر لنز دارید آن را خارج و چشم آسیب دیده را برای 15 دقیقه با آب بشویید.
- استنشاق این ماده باعث سرفه و تنگی نفس می شود؛ پس از استنشاق از محیط کار خارج و هوای تازه تنفس کنید.
- بلع این ماده بسیار خطرناک است و می تواند باعث استفراغ، تهوع، اسهال و گرفتگی عضلات شود؛ پس از بلع دهان را با آب بشویید و به پزشک مراجعه کنید.
- برای خاموش کردن آتش ناشی از این ماده از اسپری آب، کف و مواد شیمیایی خشک استفاده کنید.
با رعایت نکات ایمنی خطرات ناشی از این ماده را کنترل کنید.
جمع بندی:
این ترکیب به دلیل داشتن خاصیت سفید کنندگی در طیف گسترده ای از صنایع مانند پزشکی، غذایی، نساجی، خمیر و کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. برای خرید اینترنتی آب اکسیژنه با کارشناسان ما در شیمی استور در ارتباط باشید.
سوالات متداول
آیا آب اکسیژنه همان وایتکس است؟
خیر، آب اکسیژنه یا هیدروژن پراکسید دارای فرمول H2O2 و وایتکس یا آب ژاول دارای فرمول NAOCl است و این دو ترکیب علیرغم خاصیت سفیدکنندگی، دو ماده ی متفاوت هستند.
جایگزین آب اکسیژنه چیست؟
این ترکیب یک عامل اکسید کننده و سفید کننده است و برخی کلر را با همین خصوصیات به عنوان جایگزینی برای آن در نظر می گیرند.
کاربرد آب اکسیژنه چیست؟
از این ماده در سنتزهای شیمیایی، بسته بندی های ضدعفونی شده، لوازم آرایشی، لوازم پزشکی، صنایع خمیر و کاغذ، نساجی و غذایی استفاده می کنند.
محسن –
آب اکسیژنه ۳۵درصد کی موجود میشه؟
شیلا عقیلی –
جهت اطلاع از موجودی، در بخش خبرنامه ثبت نام فرمایید.
ترابی –
چرا مخلوط آب اکسیژنه و سیلیکات سدیم به عنوان تثبیت کننده عمل می کند؟
شیلا عقیلی –
متا سیلیکات سدیم خشک در سیمان به عنوان عامل ایجاد اتصال و در خمیر ها به عنوان یک عامل بافر عمل می کند و در زمان اختلاط با هیدروژن پراکسید، صابون و مواد شوینده به عنوان تثبیت کننده کاربرد دارد.
فاطمه –
سلام، کاربرد آب اکسیژنه خوراکی چیه؟
شیلا عقیلی –
سلام، معمولا گرید خوراکی این ماده را به عنوان یک ضدعفونی کننده زخم به کار می برند؛ البته در برخی موارد در لوازم آرایشی و بهداشتی و داروسازی نیز از آن استفاده می کنند.