عناصر غذایی گیاهی شامل عناصر یا ترکیبات شیمیایی هستند که برای رشد گیاهان ضروری هستند. اصولا مواد مغذی مورد نیاز گیاهان، از منابع مختلفی به دست می‌آیند. برای مثال برخی از آنها از هوا یا آب تامین می‌شوند؛ اما برخی دیگر را لازم است از سایر منابع تهیه کنیم. مواد مغذی اصلی در کودها نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند؛ اما مواد مغذی جزئی شامل کلسیم، منیزیم و گوگرد و مواد ریز مغذی‌ها شامل بور، مس، آهن، منگنز، روی، کلر و کبالت در مقادیر بسیار کم است. کودها به اشکال مختلف طبیعی تا محصولات تجاری وجود دارند. البته در نظر داشته باشید که دسترسی به مواد مغذی موجود در خاک، به عوامل بسیاری از جمله pH، اندازه گیری اسیدیته یا قلیاییت بستگی دارد. در ادامه به بررسی دقیق تر کود، انواع، اشکال، کاربردها، مزایا و معایب آنها می‌پردازیم.
کود چیست؟
بهترین راه برای تغذیه گیاهان، ساخت خاک خوب و سالم است. خاک سالم همواره میلیاردها میکروارگانیسم زنده دارد که از راه‌های مختلف مواد مغذی را در دسترس گیاهان قرار می‌دهند. افزودن مواد مغذی بهترین راه برای تغذیه میکروارگانیسم‌ها و به نوبه خود تغذیه گیاهان است. کودها مواد طبیعی یا مصنوعی هستند که مواد مغذی گیاهان را تامین می‌کنند. منابع کودها می‌توانند طبیعی یا مصنوعی باشند. مهم‌ترین کودهایی که تمام روش‌های کشاورزی مدرن روی آن تمرکز دارند، نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. کودهای NPK پرمصرف ترین کودها هستند و در کنار آن کودهای دیگر نیز وجود دارد که گیاهان برای تولید به آنها نیاز دارند. روش‌های متعددی برای استفاده از این کود وجود دارد. به یاد داشته باشید که استفاده از کودها فواید زیادی دارد؛ اما در عین حال، باعث ایجاد مشکلات متعددی نیز می‌شود.
دلیل کوددهی گیاهان:
ما برای تقویت رشد گیاه سالم و عملکردهایی نظیر جوانه زدن، گل‌ها و تولید میوه از کودها استفاده می‌کنیم. گیاهان انرژی زیادی را برای گل دهی و تولید میوه مصرف می‌کنند و در عین حال به توسعه سیستم سالم و رشد برگ‌ها برای فتوسنتز ادامه می‌دهند. کود به گیاهان کمک می‌کند تا تمامی اینکار‌ها را راحت تر انجام دهد. البته توجه داشته باشید که کود زیاد می‌تواند ریشه‌ها را بسوزاند، خشک کند و در نهایت به نابودی گیاه بیانجامد.
کود بیش از اندازه برای محیط زیست مضر است. به طور کلی این ترکیبات با ارائه عناصر ماکرو و ریزمغذی که سلامت و عملکرد گیاهان را افزایش می‌دهند، بسیار مفید هستند.
مکانیسم کودها:
با استفاده از این ترکیبات، رشد گیاه افزایش می یابد. کودها مواد مغذی مورد نیاز برای رشد گیاهان را تامین می‌کنند و با اصلاح ظرفیت نگهداری آب و هوادهی، ویژگی‌های خاک را تغییر می دهد.
کاربردهای کودها:
از جمله کاربردهای این ترکیبات می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- واکنش سریع
- تکمیل مواد آلی
- تقویت رشد گیاه
- افزایش عملکرد محصول
- اصلاح کمبود مواد مغذی
همچنین افزایش دسترسی به مواد مغذی و استفاده کارآمد از مواد مغذی از دیگر کاربردهای این محصولات است.
انواع کود:
به طور کلی کودها نقش مهمی را در دریافت مواد مغذی مورد نیاز گیاهان ایفا می‌کنند. امروزه انواع مختلفی از کودهای گیاهی در دسترس کشاورزان است که دو مورد از رایج ترین آنها، آلی و معدنی است. مواد مغذی در محصولات ارگانیک به تدریج آزاد می‌شوند. در حالی که این ماده در طول زمان تجزیه می‌شود، محصولات معدنی سنتز شده مصنوعی امکان جذب سریع مواد مغذی توسط گیاهان را فراهم می‌کند.
انواع کودهای مصنوعی:
این کودها محصولاتی هستند که از عناصر طبیعی تولید می‌شوند. در واقع هدف نهایی آنها رفع نیاز گیاهان به عناصر درشت مغذی است. از مزایای این کودها، می‌توان به دسترسی آسان گیاهان به آنها اشاره کرد. این ترکیبات به راحتی پس از آبیاری در دسترس گیاهان قرار می گیرند؛ اما بدانید در صورت استفاده نادرست احتمال سوختن ریشه بیشتر می‌شود. برای مثال در صورتی که کمبود نیتروژن در گیاه خود دارید، بهتر است از کودی استفاده نمایید که به سرعت در دسترس در گیاه قرار می گیرد. متاسفانه اسیدیته طبیعی آن، اغلب میکروارگانیسم‌های مفید را از بین می برد. در ادامه به بررسی برخی از اشکال کودهای مصنوعی می‌پردازیم.
کود نیتروژن:
این نوع کودها در مراحل میانی چرخه زندگی گیاهان استفاده می‌شوند و بیشترین عملکرد را دارند. در واقع درست زمانی که گیاه به بیشترین حمایت برای رشد خود نیاز داردو البته اگرچه بیشتر گیاهان برای رشد به این نوع کودها نیاز دارند، اما باید بدانید که مقدار زیاد این نوع محصول باعث سوختگی، تغییر رنگ برگ‌ها و حتی مرگ آن می‌شود. از این رو به منظور پیشگیری از این عوارض، این کود را تنها زمانی که گیاه در مرحله رشد فعال قرار دارد به آن اعمال کنید.
زمان مناسب برای استفاده از این محصول، در ابتدای فصل و گاهی در تمام طول فصل است، که این موضوع به نوع محصول مصرفی وابسته است. برای استفاده از کود نیتروژن، کشاورزان باید از شرایط مزرعه فعلی و تراکم پوشش گیاهی آگاه باشند.
کود فسفر:
اصولا تغذیه گیاه با عنصر فسفر برای تقویت ریشه‌ها و ساقه ضروری است؛ زیرا در تمام مراحل چرخه رشد گیاه موثر است. این محصول باروری از جمله گلدهی، تولید بذر و تشکیل میوه را افزایش می دهد. تغذیه مبتنی بر فسفر، بر خلاف تغذیه مبتنی بر نیتروژن، در نفوذ به بافت‌های گیاه در خارج از منطقه ریشه مشکل دارد. اشکال مختلفی از کود فسفر وجود دارد که شامل:
- سوپر فسفات ترپیل
- دی آمونیوم فسفات
- آمونیوم دی هیدروژن فسفات
است.
کود پتاسیم:
کودهای بر پایه ی پتاسیم، به تقویت رشد ریشه در گیاهان کمک می‌کنند. این نوع کود درست مانند یک بافر برای گیاهان عمل می‌کند و کمبود سایر مواد مغذی در گیاه را رفع می‌کند. عموما کوددهی با محصولات بر پایه ی این عنصر، به گیاهان کمک می‌کند تا فتوسنتز سالمی را تجربه کنند. این نوع ماده شیمیایی را تا جایی که می‌توانید به ریشه‌های گیاه نزدیک کنید. برخی از نمونه‌هایی کود پتاس شامل:
- کلرید پتاسیم
- سولفات پتاسیم
- نیترات پتاسیم
است. این محصولات ممکن است حاوی مواد معدنی اضافی باشد.
کود NPK:
برخی از کودها حاوی سطوح مختلفی از عناصر اصلی نام برده شده هستند که با نام کود کامل شناخته می‌شوند. انواع مختلفی از کودهای NPK وجود دارد که برای رفع نیازهای خاصی از گیاه استفاده می‌شود.
اشکال کودهای ریز مغذی:
کودهای ریز مغذی شامل مواد حیاتی هستند که تنها به مقدار کمی مورد استفاده قرار می گیرند. این ترکیبات شامل:
- آهن
- منگنز
- بور
- روی
- مس
- کلر
است. از آنجایی که ریز مغذی‌ها به مقدار کمی استفاده می‌شوند، کوددهی برگی معمولا موثر ترین روش برای رفع کمبود ریز مغذی‌ها است.
انواع کودهای آلی:
محصولات کوددهی آلی اغلب از یک جزء تشکیل شدند و به راحتی می‌توان آنها را با نیازهای غذایی منحصر به فرد سازگار نمود. همچنین می‌توانید انواع کودهای طبیعی که از گیاهان، مواد معدنی و حیوانی به دست می‌آیند را بپوشانید یا در خاک بگنجانید. دو نوع اصلی کودهای آلی شامل:
- گیاهی: کنجاله یونجه، کمپوست، ملاس و محصولات پوششی
- حیوانی: پودر استخوان، امولسیون ماهی، شیر و غیره
است. در صورتی که از این نوع به درستی استفاده نمایید، طیف گسترده ای از مواد مغذی را در اختیار گیاهان خود قرار می دهید. همچنین به ایجاد محیطی که در آن باکتری‌ها، قارچ‌ها و حشرات مفید حضور داشته باشند، کمک می نمایید. البته کشاورزانی که از انواع کودهای طبیعی برای گیاهان استفاده می‌کنند، باید بدانند که تجزیه آن زمان بیشتری را نیاز دارد؛ اما نتایج بهتری را به دنبال دارد.
همچین محصولات کوددهی طبیعی به مواد آلی خاک کمک می‌کنند؛ زیرا به دلیل آزاد سازی آهسته و پیوسته تر مواد مغذی، پتانسیل کمتری برای از دست دادن نیتروژن دارند. این موارد به انتشار کمتر گازهای گلخانه ای نیز کمک می‌کند.
کودهای آهسته رهش:
اساسا، منظور از کودهای آهسته رهش در واقع کودهایی با یک هسته مغذی با رزین مصنوعی یا پوشش پلیمری حاوی گوگرد است که به مرور زمان در معرض رطوبت، گرما، نور یا میکروارگانیسم‌های خاک تخریب می‌شود. اکثر این محصولات دارای اجزایی یا رهش کنترل شده یا پایدار هستند. هدف از اعمال این نوع کود، تغذیه گیاه با مواد مغذی در زمان طولانی تر است. در برخی موارد مانند شرایط آب و هوایی نامناسب از قبیل خشکسالی استفاده از برخی از این محصولات منطقی است.
دلیل حضور انواع مختلفی از کودها:
همواره حضور طیف گسترده ای از مواد مغذی برای رشد گیاهان ضروری است، این ترکیبات از طریق ریشه با گیاه جذب می‌شود و در عملکرد گیاه موثرند. به طور کلی با هر برداشت، بهره وری خاک تا حد زیادی کاهش می یابد. از این رو برای جبران این کاهش، خاک را با مواد مغذی احیا می‌کنند. انتخاب نوع صحیحی از کود برای گیاهان، می‌تواند کمبود مواد مغذی آنها را جبران کند. لازم است بدانید عوامل بسیاری در انتخاب نوع کود دخیل هستند که شامل:
- کیفیت خاک
- نوع محصول
- روش کاربرد
هستند. امروزه طیف گسترده ای از کودها وجود دارد که به کشاورزان کمک می‌کند تا محیطی مناسب را برای پرورش گیاه خود آماده کنند.
کدام کود را انتخاب کنیم؟
انواع کودها از کودهای گرانوله مصنوعی تا کمپوست دارای سه عدد روی برچسب آن است. این اعداد نشان دهنده ی درصد نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. اینها سه عنصر درشت مغذی است که گیاهان در زمان رشد در غلظت‌های زیاد از آنها استفاده می‌کنند. تنها راه برای دانستن تعادل مناسب نیتروژن، فسفر و پتاسیم برای خاک آزمایش خاک است. در نهایت لازم است نیازهای غذایی گیاه را درک کنید. برای مثال برخی از گیاهان در خاک‌های نسبتا ضعیف به خوبی رشد می‌کنند. گیاهان دیگر مانند گوجه فرنگی به کوددهی منظم برای بهبود شکوفه، تشکیل میوه و غیره نیاز دارند.
نحوه انتخاب نوع کود مناسب:
انتخاب کود مناسب به عوامل مختلفی وابسته است که شامل:
- وضعیت خاک
- نوع محصولات کشت شده
- نیازهای غذایی خاص در شرایط محیطی و مراحل مختلف رشد گیاه
است. در ادامه به بررسی مراحلی می‌پردازیم که در تعیین بهترین نوع کود تجاری به شما کمک می‌کند:
- برای شناسایی کمبود یا مازاد مواد مغذی، ابتدا خاک را آزمایش کنید.
- نیازهای خاص محصول را در مراحل مختلف رشد تعیین نمایید.
- یک نوع کود با نسبت NPK انتخاب کنید که با محصول شما مطابقت داشته باشد.
- به اثرات زیست محیطی توجه داشته باشید.
در نهایت باید بدانید که علاوه بر انتخاب نوع کود مناسب، دوز مناسب آن نیز ضروری است. با استفاده از مقدار مناسب از شور شدن خاک، شستشو و سایر اثرات مضر کوددهی جلوگیری کنید.
زمان استفاده از کود:
به طور کلی زمانی که رشد جدید شروع می‌شود، برگ‌ها، جوانه‌ها، ریشه‌ها و غیره می‌توانید از این محصولات استفاده کنید. البته زمانی که گیاهان بسیار خشک هستند یا تحت تنش خشکی هستند، کود ندهید. پیش از کوددهی، ریشه را آبیاری کنید؛ در واقع خاک اطراف ریشه باید کاملا مرطوب باشد. توجه داشته باشید که زمانی که گیاهان خواب هستند به آنها کود ندهید.
اشکال متنوع کودها:
محصولات کودی به سه شکل اصلی مایع، پودری و گرانوله وجود دارند. تغذیه به شکل مایع مانند آبیاری یک مزرعه به شلنگ نیاز دارد. البته برای دستیابی به نتیجه بهتر استفاده از سیستم‌های لقاح نیز توصیه می‌شود. کودهای خشک نیز برای کار به آب نیاز دارند. در اغلب موارد محصول تغذیه ای پخش می‌شود و تا زمانی که جذب شود آن را کاملا آبیاری می‌کنند.
کودهای گرانوله نیز برای مزارع با پوشش بالا کاربرد دارند. همانطور که خاک به تدریج مرطوب می‌شود، دانه‌ها نیز تجزیه می‌شوند. هر شکل از کودها دارای تفاوت‌های ظریف و کاربردی است. شکل مایع بسیار سریع عمل می‌کند؛ اما قیمت بالایی دارد و استفاده یکنواخت آن دشوار است. استفاده از اشکال گرانوله ساده تر است؛ اما مواد مغذی آن به سرعت جذب نمی‌شود.
مزایای کودها:
کودها مزایای بسیاری دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
- امنیت غذایی مردم
- تقویت رشد گیاهان
- کاهش فرسایش خاک
- افزایش عملکرد محصول
- کمک به سود آوری کشاورزان
- محافظت از گیاه در برابر آفات
- تولید چند محصول در یک سال
همچنین تولید چند محصول در یک سال از دیگر مزایای این محصولات است.
معایب کودها:
این ترکیبات در کنار تمام فوایدی که دارند، خالی از عیب نیستند. استفاده بیش از حد از آنها مشکلات جدی برای سلامتی دارد و باعث تخریب محیط زیست می‌شود.
- آلودگی آب
- آلودگی خاک
- آلودگی هوا
- حضور مواد شیمیایی مضر در زنجیره غذایی
جدای از معایب مورد بحث کودها، معایب متعدد دیگری نیز مانند گران بودن، کندی رشد و غیره وجود دارد.
جمع بندی:
کودها محصولاتی هستند که به رشد گیاهان کمک می‌کنند و از تخریب خاک در اثر بهره وری بالا، جلوگیری می‌کنند. این محصولات در اشکال و انواع مختلفی وجود دارند که در این متن به طور مفصل به بررسی آنها پرداختیم.
